DUIZELIG

 

Aan haar glazige wegdraaiende ogen is te zien dat Rina zich allesbehalve lekker voelt. Ze is duizelig, zegt ze. Rina heeft last van een schommelende bloeddruk. Om te kunnen vergelijken als de wijkverpleegkundige de stand van zaken komt opnemen - dementerenden kunnen verschillende reacties en signalen geven over hetzelfde euvel - doe ik alvast een check. Heeft u buikpijn? Bent u misselijk in de buik? Heeft u hoofdpijn? Ziet u alles zweven? Ze ontkent alles. Ik heb nog een troef: 'Ziet u dubbel?' Reina: 'Nee.' Moi: 'Jammer.' Zij kijkt me, afgeleid en geïnteresseerd, recht in de ogen. Moi grappend: 'Als u mij twee keer zag, had de ene Saar kunnen werken en de andere samen met u op stap gekund.' Ze pakt schuddebuikend haar voorhoofd vast: 'Dat zou leuk zijn geweest, maar ik ben echt duizelig. Je moet me niet meer aan het lachen maken.' Op de tafel staat een pot met zoute drop. Ik bied haar een dropje aan. Rina neemt er twee: 'Dat moet ik volgens mij nemen als ik duizelig ben. Dat vergeet ik steeds.' Wat Rina mankeerde, hoor ik niet meer. Bij een volgend bezoekje zeg ik: 'U bent gelukkig weer de oude.' Dat ze zich ziek heeft gevoeld is Rina vergeten: 'Maar ik had best jong willen blijven, hoor.'

Een Saar snapt wat nodig is!

DE HEMEL HUILT

De hemel huilt van verdriet, een mooi mens moest deze aarde veel te vroeg verlaten. Ik koester de kookochtenden vol wijze lessen met mijn lieve en levenslustige cliënte.

Voorbij

In jouw huis vol liefde en turquoise kleuren

zijn onze ochtenden licht

geen patiënt en Saar

wel twee mensen die elkaar mogen

genieten van opstijgende geuren

'ik heb mijn honger voor jou bewaard', zei je tegen mij

en ik zenkookte er met liefde een hartelijke verrassing bij 

Je wilde zo graag leven, 

de zomer was je goedgezind

maar de herfst naderde en 

die verschrikkelijke ziekte haalde je in

FLAMINGODANSERES

Toen haar man nog leefde, overwinterde het echtpaar jaarlijks in zonnig buitenland dichtbij een golfbaan. Nu treurt de gebruinde Reina achter glas waar regendruppels omlaag parelen. Ze was, scheef in haar antieke stoel zittend, in slaap gevallen. De lachgrage Reina werd wakker met een stijve bovenarm: 'Ik heb erge pijn. Kun jij de dokter voor me bellen?' Zachtjes wrijf ik over haar bovenarm. Zij genieterig: 'Dat helpt, jij kent de kneepjes. Lekker. De helft is al over. Ben jij dokter?' Ik glimlach: 'Hoogstens een poppendokter. Dus als u een nieuwe arm wilt, heb ik alleen deze maat.' Ik pak de flamencodanseres (zij noemt het Spaanse souvenir: flamingodanseres) die op een gehaakt spreitje staat van de tv en zwaai zogenaamd met een armpje.' Reina: 'Te leuk weer. Hou op, anders plas ik in mijn broek.'

Een Saar snapt wat nodig is!

GEHAAID

In al haar dementie is Wieke heel gehaaid. Ze woont in een zorginstelling en wil naar thuis, maar thuis bestaat niet meer. Vandaag heeft ze fratsen. Wanneer ik zou meedelen dat ze al haar familieleden heeft overleefd, wordt ze ongelooflijk verdrietig. Die middag zetten we beiden in op creativiteit. Zo zegt ze dat haar dikke teen is gebroken alleen om de reden dat ze dan naar huis MOET om andere schoenen te halen. Haar heimwee maakt haar zo vindingrijk dat wanneer ik het probeer met troostvoedsel: 'Er staat vandaag uw lievelingskostje andijviestamppot met spekjes op het menu'. Ze antwoordt theatraal: 'O nee hè, dat is nou net de enige groente waar ik een hekel aan heb. Maar doe geen extra moeite voor mij, ik heb thuis nog een magnetronmaaltijd.' Haar vruchteloze pogingen om naar huis te gaan hebben iets triests en iets komisch.

Ik plant haar op een stoel neer, zodat ze haar gedachten kan ordenen. Ze wil muziek op tv. Het wordt voor de zoveelste keer het YouTube filmpje van Andre Rieu; ouderen worden daar vredig van. Zij: 'Die heb ik al eens gezien. En ook dat filmpje. Ik heb thuis nog andere videobanden liggen. Ik ga ze wel even halen.' 'U heeft volkomen gelijk', geef ik toe. Zij smakelijk om haar uitspraak lachend: 'Dat ik dat vandaag nog zou krijgen.' Voordat ze moeizaam opstaat, toon ik triomfantelijk een andere videoband van de Straussman met de viool. Wieke verzucht kluchtig: 'Ik geef me gewonnen.' Om haar in die fijne mood te houden, presenteer ik de snoeper een schaaltje met petitfourtjes. Wordt het toch nog gezellig.

Een Saar snapt wat nodig is!

FLAUWEKUL

Koffietijd. Gewemel in het portaal van de afdeling pg door de deurbel. Willie, voor wie ik op bezoek kom, oogt vermoeid: 'Ik heb vandaag de marathon gelopen. Mijn voeten doen pijn.' Om aan te geven dat het menens is, illustreert ze het met een overdreven pijn vertrokken gezicht en een 'auw!'. De dienstdoende zorgmedewerker geeft aan dat ze geen rust in haar donder heeft om te zitten. Ik weet dat Willie geniet van mijn aaisessies: 'Ik ga uw voeten verwennen met een massage.' Willie is sober opgevoed. Omdat iedereen om haar heen staat, doet ze afwerend: 'Wat een flauwekul, dat is nergens voor nodig.' 

In plaats van met de bewonersgroep koffie te drinken (nog meer prikkels), neem ik haar zonder woorden mee naar haar kamer. Geen gemaar. Ze ploft opgelucht in de eerste de beste leunstoel. Ik houd me afzijdig en observeer haar houding. Ze knikkebolt. Met de ronde haarborstel maak ik zachte golfbewegingen. Ze is zo vertrokken. Ik stop met borstelen en houd haar trillende hand tussen mijn handen. Zij legt haar andere hand op de mijne. Zo zitten we een tijdje tot ze gapend haar ogen opendoet. Wat opgeknapt staart ze in mijn gezicht. Met naar voren uitgestoken benen en met wiebelende voeten knipoogt ze: 'Zou ik die massage van straks nu mogen? Ik kan daar zo van genieten.'

Een Saar snapt wat nodig is!

POPPENMOEDER

In de Makers van Morgen heeft Neeltje Walgien het over volwassen poppenmoeders: ze knuffelen hun baby, wandelen ermee in kinderwagen of draagzak en kleden de kleine met de grootst mogelijke zorg. Het zijn geen levende kinderen, maar poppen en zelfs katten. Nauwelijks van echt te onderscheiden, behalve doordat ze zo stil zijn. 

Als kind was ik ook zeer toegewijd aan mijn made-in-China-kinderschare, maar rond je adolescentie laat je ze zonder pardon in de steek of je stopt ze in een kartonnen doos op zolder waar ze door een eventuele volgende generatie nog een kans maken op een tweede leven vol liefkozingen. Mijn poppen plus mijn babykleertjes zijn bij gebrek aan opvolging van vlees en bloed door een zorginstelling geadopteerd. De activiteitenbegeleidster die ze kwam ophalen, was meer in tranen dan ik.

Over het waarom mensen blij worden van poppen of knuffels is diverse uitleg mogelijk Eenzaamheid, zorginstinct, gemis, dementie, psychische problemen, een combinatie daarvan, wie zal het zeggen. Zo is de mollige Lucie (75) naast surrogaatmoeder ook een hoarder. Ze sjouwt wat af met haar beren en babypop die ze allemaal tegelijk in haar armen houdt. Logisch voor haar, want ze houdt van allemaal evenveel en je wil niemand tekortdoen. Nu loopt ze te niezen. Het eerste waar je in deze tijd aan denkt, is: mijn hemeltje, ze zal toch geen corona onder de leden hebben? Die paniekgedachte kun je vervolgens afzwakken met hooikoorts. Lucie kent andere zorgen. Aangedaan duwt ze de plakkerige, maanden geleden voor haar verjaardag gekregen, dementiepoes in mijn handen: 'Ik zal toch niet allergisch zijn voor katten?

OP VAKANTIE

De vakantietijd is een crime voor dementerenden. Andere routine, andere gezichten, misschien ook minder aanloop van in het buitenland verblijvende familie of buren. In de drie weken dat ik in Tuinesië verblijf, besluit ik op de helft mijn cliënte te bezoeken: voor je het weet ben je vergeten.

Nadat ik jaren stap voor stap bij haar flink wat credits heb opgebouwd, blijk ik na anderhalve week hoppa uit haar geheugen gewist. Ik reageer een beetje komisch; eigenlijk schrik ervan. Ze doet een beetje stuurs: 'Jij rookt toch niet? Haar gezicht is een en al walging: 'Ik ben fel tegen roken.' Moi: 'Daar denken we dan hetzelfde over. Ik heb nooit gerookt.' Ze gaat in haar fauteuil zitten met de handen op de leuningen alsof ze het fort moet verdedigen. Ik houd me afzijdig waar ik anders al aanstalten maak voor onze gezamenlijke doedingen. 

Het is gemoedelijk stil, als ze kordaat stelt: 'We zijn het eens jij en ik. We denken hetzelfde.' Ik zie het als een invitatie om lollig verslag te doen van mijn vakantie: ze geniet altijd zo van mijn (fantasie)verhalen. Ik laat beproefde steekwoorden en zinnen uit de vele gesprekken die we gevoerd hebben, vallen. Door een onbenullig zinnetje draait ze als een blad aan de boom om: 'Wat hebben we het toch goed.' Het vertrouwde gevoel is grotendeels terug. Opgewekt vraagt ze om natuurschoon. De herfstanemonen in de tuin mogen niet afgeknipt. We decoreren met wat ze in huis heeft: grote glazen vazen en zijden bloemen. Ze is zeer ingenomen met het resultaat.

Een Saar snapt wat nodig is!

HERFSTIG

Het is nog volop zomer, maar vandaag even niet. Voor haar overlappen de seizoenen zich door de hevige zomerbui met dreigende wolken. Elsje waant zich zomaar in de herfst. Het hemelwater gutst uit de dakgoot wanneer ik de vaaslamp (een originele uit de 70s) aanknip. Donder en bliksem. Ze 'schrikt' van de dubbele felheid en de psychedelische schaduwen op de muren. Kijkt naar mijn stoffen gymschoenen, beziet haar sandalen. We hoeven niet naar buiten en toch staat ze op. Ze loopt naar de muurkast. Terug in de woonkamer, draagt ze molières aan haar voeten en heeft ze voor mij een paar heren rubberlaarzen in haar handen; mensen van vroeger zijn op alles voorbereid. Het spreekt voor zich dat ik de laarzen pas.

Een Saar snapt wat nodig is!

OOIEVAAR

Ik houd het koetjes- en kalfjesgesprek met een oud ouderwets warm moedertje gaande zodat ze, net voordat ze de nacht ingaat, in de huidige neutrale mood blijft. Baby's doen het altijd goed bij ouderen. Ik vertel dat er bij mijn enige nichtje een lief klein meisje op komst is en dat het thema van de kamer roze olifantjes is. Ze spaart namelijk van kind af aan olifantenbeeldjes. Letty weet dat olifanten voorspoed en wijsheid brengen. Mooi meegenomen. 

Ik heb een openhartigheid: mijn nichtje noemde een olifant een ofilar en de hele familie is de dikhuid zo blijven noemen. Letty klaart verder op: 'Dat herken ik Leuk hè, zo'n eigen familiedingetjes. Wij zijn ook van de olifanten. Ik heb zelfs een geluksolifant aan mijn rollator hangen.' Ik zie wel een bungelende ooievaarhanger aan het stuur: 'Wat grappig. Omdat we het over een baby'tje hebben.' Letty lacht geheimzinnig: 'Dat is geen ooievaar. Het is een olifant. Een van mijn kinderen verhaspelde het zo en we zijn er allemaal, tot op de dag van vandaag, in meegegaan. Het is een goed bewaard familiegeheim.' Ze schrikt van haar eigen loslippigheid. Ik maak het ritsgebaar. Ze vertrouwt me. Oef. Waren we bijna alsnog in de gevarenzone beland.

Een Saar snapt wat nodig is!

BUBBELBAD

Wanneer vier dames op het terras bij elkaar zitten wordt het een kwekkring ondanks dat het al voorbij de gebruikelijke bedtijd is. In plaats van spritsen zijn er minibrosjes als bijlage bij de pudding met pilletjes. Wie kent er nog de kirrende reclameboodschap: 'Bros bros bros?' Uit mijn televisiegeheugen diep ik Adèle Bloemendaal op in een bad met bubbels. Zij is de uitverkozen 'zeemeermin' omdat ze de eerste vrouw op leeftijd was die openlijk uitkwam over het uiterlijk verjongen en plastische chirurgie. 't Schaep met de vijf poten komt langs en Adèle met een suikerspin en vlinderbril die plat Amsterdams ouwehoert. 'Bros bros bros' was om aan te tonen hoe luchtig de chocolade was; beter gezegd: hoe luchtig de met chocolade omhulde luchtbelletjes waren. Het kwekkwartet herinnert zich het weer: deed Mies Bouwman daar ook niet aan mee? Het levert voldoende onnozele gespreksstof op voor aanverwante onderwerpen zoals wassen, weken, en douchen want slechts weinigen hadden vroeger een ligbad. Mijn cliënte volgens eigen zeggen wel, eentje met gele en zwarte tegeltjes. De nachtzuster vraagt aan haar of ze al naar bed wil. Zij blijft in het onderwerp hangen: 'Nee, dankjewel. Ik wil niet in bad, daar krijg je rimpels van.' Ze ontvangt een lachsalvo als ze het illustreert door haar geplisseerde armen te tonen. 

Een Saar snapt wat nodig is!

HALLO!

Dirkje en ik bespreken een 'tanniswedstrijd' op haar kamer. Een van haar favoriete zorgmedewerkers steekt kort haar hoofd tussen deur en deurpost om gedag te zeggen; ze wil ons gesprek niet verstoren. Ik zie haar. Dirkje niet. Met een racket in haar hand zou ze flink tegen de bal gemept hebben: 'Was het dat! Wordt er niets tegen mij gezegd!' Ik roep de zorgmedewerkster zogenaamd ter verantwoording. Ze komt terug om haar overdreven te knuffelen. Dirkje straalt: 'Kijk, zo blijf je bij me hangen.' Bij het weggaan werpt ze haar schalks een kushandje toe. Echt schattig.

Een Saar snapt wat nodig is!